اعتیاد چیست و چگونه عمل می کند؟

امروزه افراد زیادی با اعتیاد و انواع مختلف آن درگیر هستند.هدف از این مقاله بررسی اعتیاد به مواد مخدر و مشروبات الکلی می‌باشد. اعتیاد به مواد مخدر می‌تواند آنقدر زندگی فرد را به خود مشغول کند که او را از انجام امور روزمره‌ی ساده نیز باز دارد. به همین دلیل در این مقاله به ذکر مطالبی مربوط به اعتیاد و آسیب‌های آن بر اساس گفته های دکتر وحید دارابی، روانپزشک و متخصص در زمینه اعتیاد و ترک اعتیاد، پرداخته ایم.

اعتیاد به مواد مخدر، از هر نوعی که باشند (چه گیاهی و چه شیمیایی) مانند اعتیاد به شیشه و اعتیاد به مشروبات الکلی ، اثرات متفاوتی بر روی حالت روانی فرد مصرف کننده دارد؛ برخی مواد احساس آرامش و بی حسی در افراد ایجاد می کنند و برخی باعث ایجاد احساس شادی  و نشاط می شوند . این مواد از هر طیفی که باشند در مصرف کننده خود احساس وابستگی شدید فیزیکی و روانی ایجاد می کنند و فرد در صدد تهیه و مصرف مجدد این مواد بر می آید. به تدریج به علت عدم ایجاد احساس اولیه مصرف کننده مجبور به افزایش میزان مواد مصرفی و در نهایت مصرف مواد قوی تر می شود.

خلاصه این مقاله را در ویس روبه رو بشنوید

اعتیاد به چه معناست؟

---

اعتیاد که از سال 1964 میلادی به آن وابستگی دارویی نیز می گویند، نوعی بیماری مزمن قابل درمان است که فرد در آن نمی تواند با میل شدید مصرف مقابله، کند و این امر مشکلات فراوانی را به همراه دارد. مواد اعتیاد زا انواع گوناگونی دارند و به شکل های مختلفی بر عملکرد مغز اثرگذاشته و به مرور زمان بخشی از فعالیت های آن را مختل می کنند.

اعتیاد یکی از مهم ترین و اساسی ترین مسائلی است که در چند دهه اخیر توجه های بسیاری از متخصصین و درمانگران را با تخصص های مختلفی به خود درگیر کرده است. متاسفانه در گذشته فرد معتاد را به دید یک فرد مجرم نگاه می کردند و از این جهت بسیاری از روش ها و راهکارهایی که در جهت ترک اعتیاد افراد بکار گرفته می شد، از پشتوانه علم و دانش برخوردار نبود.

اما این روزها با توجه به فعالیت هایی که در حوزه روانپزشکی و روان درمانی صورت گرفته است بدین نتیجه رسیده اند که اعتیاد اساسا مساله ای  است که تا حد زیادی با مشکلات و گره های روانی در ارتباط است.

به بیانی دیگر در گذشته علل گرایش به مواد مخدر و نیز عوامل روانی در نظر گرفته نمی شد و صرفا با اجبار و زور برای ترک دادن افراد معتاد اقدام می کردند.اما این روزها بسیاری از روان درمانگران وارد مراکز ترک اعتیاد شدند و بر اساس مبانی روانشناسی فعالیت های درمانی را برای افراد ابتلا به اعتیاد انجام می دهند.

انواع وابستگی ها به اعتیاد

---

همانطور که گفته شد مواد مخدر انواع گوناگونی دارد و هر روز به انواع آن افزوده می شود. صرف نظر از گسترش اعتیاد در جامعه، این مواد روش های مصرف متفاوتی دارند و طیف وسیعی مانند ریختن در چشم ، جذب از طریق پوست ، خوردن و تزریق کردن را دربر می گیرند. علاوه بر مواردی که ذکر شد ،مواد مخدر اثرات زیادی بر رفتار و عادت های رفتاری افراد دارد و باعث وابستگی فیزیکی و روانی به این مواد می شود . در سال های گذشته اعتیادهای رفتاری جزء انواع اعتیاد دسته بندی نمی شد ولی امروزه ،اعتیادهای رفتاری هم جزئی از انواع اعتیاد محسوب می شود .

اعتیاد انواع مختلف جسمی یا روانی دارد که در ابتدای متن  به آن پرداخته شد؛ نکته قابل توجه این است ترک اعتیاد فیزیکی در زمان کوتاه تری نسبت به اعتیاد روانی رخ می دهد. اعتیاد روانی یا وابستگی روانی به مواد مخدر که آن هم به دلیل تغیراتی است که این مواد در مغز ایجاد می کنند بخش قابل توجه اعتیاد است .

 اعتیاد را بیماری برگشت پذیر می دانند زیرا اثرات این بیماری بر روی مغز بسیار عمیق بوده و در بیشتر موارد غیر قابل جبران است . حتی افرادی که سال های زیادی از ترک آنها می گذرد نیز باید همچنان با میل شدید مصرف مقابله کنند. در این راه همراهی مشاور تا سال های بعد از ترک می تواند و مفید و موثر باشد.

دوزهای مصرف مواد مخدر برای افراد متفاوت است اما اگر جلوگیری نشود همه آن ها می توانند  به اعتیاد مزمن که مسئله مهم و قابل توجهی است و نیاز به پیگیری دارد، تبدیل شود.

وابستگی جسمی

وقتی که شخصی به طور مکرر به مصرف مواد مخدر بپردازد، وابستگی میان جسم او با دارو مخدر ایجاد می شود به طوری که عموما سلول هاب بدن دیگر قادر نیستندبدون مصرف آن دارو مانند اول، فعالیت کنند. بنابراین هنگامی که فرد دارو مصرف نکند علائمی مانند بدن درد اورا تشویق و مجاب به مصرف دوباره می کند. درد جسمانی که همراه با ترک اعتیاد است به دلیل وابستگی جسمی به مواد مخدر است که علائم جسمانی آن شامل، حالت تهوع، اسهال، بدن درد، لرز بدن، هذیان خماری و…. می شود.

وابستگی روانی

در برخی موارد ممکن است که فرد به مواد مخدر هایی همچوت: ماری جوانا، گل و… وابستگی جسمانی پیدا نکند. اما این به این معنا نیست که این ماده، مخدر محسوب نمی شود. چرا که ممکن است وابستگی روانی ایجاد کند. وابستگی روانی یعنی ذهن، فرد را مجاب و تشویق به مصرف دوباره مواد کند. که در این شرایط فرد بر اساس میل ذهنی وعاطفی به ماده مخدر وابسته شده است.

علائم اعتیاد

---

علائم و نشانه های اعتیاد به نوع ماده اعتیادآور بستگی دارد و از نوعی به نوع دیگر متفاوت است. برخی از علائم رایج اعتیاد عبارتند از :

• عدم کاهش میزان مصرف مواد مخدر
• اولویت داشتن مصرف مواد و عدم توجه به خود و اطرافیان
• عدم کنترل بر رفتارها ،بروز رفتارهای عصبی و خشن
• نا امیدی و فکر اقدام به خودکشی
• عدم کنترل بر عملکرد صحیح مغز و احساس ناآرامی در هنگام عدم مصرف
• از دست دادن توانایی کنترل بر بخش های مختلف زندگی (بروز مشکلات تحصیلی و کاری)

همه علائم گفته شده و علائم دیگری که نشان دهنده وابستگی شدید و غیرقابل کنترل به مواد مخدر است ، نیازمند توجه جدی است و توصیه می شود برای کنترل و رهایی از این بیماری به روانشناس مراجعه کرده و مراحل ترک و درمان را تحت نظر روانشناس آغاز کنید و ادامه دهید .پیش تر گفته شد که اعتیاد بیماری برگشت پذیر است و حتی تا سال ها پس از ترک فرد با میل مصرف مواجه است پس ادامه ارتباط با روانشناس تا سال های پس از ترک ضروری است.

به دلیل عدم کنترل فرد بر رفتار خود احتمال بروز رفتار های پر خطر در افراد مبتلا به اعتیاد بسیار زیاد است و احتمالا فرد دست به کار هایی می زند که قبلا انجام نمی داد. برای مثال ممکن است برای تامین هزینه مواد دست به دزدی بزند (حتی از خانواده خود) یا رانندگی در زمان مصرف مواد. واضح است که سوء مصرف مواد علاوه بر شخص مصرف کننده خانواده و جامعه را نیز درگیر مشکلات زیادی می کند.

نکته قابل توجه آنست که تمایز بین وابستگی و اعتیاد مهم است

ویژگی های مشترک هر نوع از اعتیاد

جنبه مشترک همه اعتیادها عبارتند از:

رفتار فرد معتاد ناسازگارانه است

فرد معتاد مدام در حال ایجاد مشکل برای اطرافیان خود می باشد. اطرافیان فرد معتاد در اکثر موارد به جای حمایت از فرد معتاد برای کنار آمدن با شرایط یا غلبه بر مشکلات، از او بیشتر فاصله می گیرند.

رفتار فرد معتاد همیشگی و مستمر است

فردی که معتاد است با وجود اینکه از مشکلات به وجود آمده اگاهی کامل دارد ولی همچنان به رفتارهای خود ادامه می دهد.

فردی که معتاد است برای بدست آوردن مقدار لذت مشخص، مصرف ماده اعتیادآور را آنقدر افزایش می دهد،  تا به آن سطح از لذت که می خواهد برسد.

انواع مواد مخدر

---

مواد مخدر انواع مختلفی دارد که هرکدام از آن‌ها می‌تواند به نوعی آسیب‌زننده باشند. برخی از انواع مواد مخدر بر روی اعصاب مصرف کننده تاثیر می‌گذارند. آسیب دیدن اعصاب فرد باعث می‌شود در امور روزمره‌ی فکری و بدنی خود دچار مشکل شود. این مواد سستی‌زا شامل دو دسته‌ی طبیعی و مصنوعی هستند.

 مواد مخدر می‌تواند توهم‌ زا و انرژی بخش باشند. انواع طبیعی آن از گیاهان درست می‌شوند تریاک، حشیش، ماری جوانا و قارچ جزو این دسته بندی قرار می گیرند.

انواع مصنوعی آن نتیجه‌ی ترکیب چندین ماده‌ی دارویی و شیمیایی با یکدیگر است. اکستازی، ال اس دی، کراک، کریستال، آمفتامین ها، شیشه، مسکالین، نالتروکسان، کتامین جزو این دسته بندی قرار می گیرند.

مواد مخدر چه تاثیرات مضری دارد؟

---

تاثیرات مواد مخدر بر روی سیستم بدن می تواند بسیار آسیب زننده باشد. اعتیاد می‌تواند موجب افزایش اضطراب، ناخوشی و بی‌قراری شود. همچنین آسیب‌های جسمی و فیزیکی که بر فرد وارد می‌کند نیز غیرقابل چشم‌پوشی است. سلول‌های دفاعی بدن فرد کاهش پیدا می‌کند و خطر ابتلا به سرطان در افراد معتاد بیشتر از دیگران خواهد شد. از بین رفتن تعادل شیمیایی بدن نیز یکی دیگر از آسیب‌های فیزیکی بر بدن است.

افکار منفی خود را شناسایی کنند و با آن‌ها به مبارزه بپردازند. همچنین لازم است بدانند که خماری یکی از نخستین احساساتی است که فرد با آن مواجه خواهد شد. پس باید نحوه‌ی تحمل این احساس را به خوبی بیاموزد. همچنین ممکن است فرد دچار نوسانات اخلاقی شود، که کاملا طبیعی است. فرد باید در درجه‌ی اول باور داشته باشد که در نهایت بهبودی حاصل خواهد شد و باید به روند درمانش اعتماد کند.

نحوه اثر گذاری مواد اعتیاد آور چگونه است؟

---

 یکی از روش های اثر گذاری این است که این مواد، مسیرهای لذت را در مغز تغیر می دهند ؛ مسیر های لذت در واقع نورون هایی هستند که تحریک آن ها باعث ترشح دوپامین یا هورمون لذت می شود . بدین ترتیب وقتی فردی برای اولین بار مواد اعتیاد آور، استفاده می کند، مقدار زیادی دوپامین در مغزش ترشح می شود و باعث ایجاد احساس سرخوشی در فرد می شود . با ادامه مصرف میزان دوپامین ترشح شده کمتر می شود و فرد برای دستیابی به همان احساس سرخوشی اولیه باید میزان بیشتری مواد مصرف کند .

 برخی مواد مثل ماری جوانا و هروئین ساختاری شبیه دوپامین دارند که می توانند گیرنده های این فرستنده عصبی را تحریک کرده و باعث ایجاد لذت و سرخوشی شوند . پس از مدتی این مواد شکل گیرنده های این ناقل عصبی را تغیر داده به طوری که این گیرنده ها دیگر نمی توانند هورمون شادی را دریافت کنند و هر روز بیشتر احساس افسردگی می کنند . پس این افراد نیز برای فرار ازاحساس اندوه و دریافت شادی مجبور به مصرف بیشتر و بیشتر هستند.

مواد مخدر که همگی اعتیاد آور هستند ، می توانند آسیب های جدی به مغز وارد کنند به طوری که حتی یکبار مصرف آن ها می تواند اثرات جبران ناپذیری بر روی سلامتی افراد داشته باشد. عوارض اعتیاد در زنان نیز بسیار مشهود است. بهترین روش برای پیشیگیری از اعتیاد ، خودداری از مصرف حتی برای یک بار است.